Syeikh Nik Mat Kecik dan warisnya yang menjadi hakim di Makkah

Nama lengkapnya ialah Syeikh Muhammad Shaghir bin Ismail bin Ahmad al-Fathani. Datuk saudaranya yang juga ulama besar Melayu abad ke -18, Syeikh Daud bin Abdullah al-Fathani[1] menamakannya dengan nama Muhammad Saghir manakala di kalangan keluarganya beliau dikenali dengan nama Syeikh Nik Mat Kecik. Beliau lahir daripada keluarga besar ulama Patani yang berhijrah pada masa peperangan dahsyat gabungan Patani-Terengganu-Kedah dan Kelantan daripada pencerobohan Siam ketika itu. Tentang tahun kelahirannya terdapat dua catatan keluarga yang berbeza iaitu 1245 H/ 1829 M dan 1260 H/1844 M seperti yang dinyatakan oleh Almarhum al-Ustaz Haji Wan Mohd Saghir.[2] Syeikh Nik Mat Kecik wafat di Mekah pada tahun 1333 H/1914 M. Ketika usia kecilnya Syeikh Muhammad bin Ismail al-Fathani dikatakan sempat menemui Syeikh Daud bin Abdullah al-Fathani, tetapi beliau lebih banyak mendapat pendidikan daripada saudara sepupunya, Syeikh Abdul Qadir bin Abdur Rahman al-Fathani. Dengan ilmunya yang meluas dalam pelbagai bidang, beliau kemudiannya mengajar di rumah dan juga di Masjid al-Haram. Murid-muridnya sangat ramai khususnya yang datang dari Alam Melayu. Keilmuannya diiktiraf sehingga Syeikh Nik Mat Kecik dilantik menjadi Hakim Mahkamah Syarie Makkah al-Mukarramah pada zamannya bahkan beliau merupakan satu-satunya tokoh yang berasal dari dunia Melayu yang berjaya memegang jawatan tertinggi itu pada zamannya. Selain itu beliau juga merupakan `Syeikh Haji' yang terbesar pada zamannya. Menurut almarhum al-Ustaz Haji Wan Mohd Saghir, beliau banyak keramatnya.[3]Suaranya dapat didengar dengan jelas oleh para pelajarnya walaupun duduk berjauhan tanpa perlu menggunakan pembesar suara ketika mengajar.[4]Perompak juga tidak berani menganggu apabila disebut nama Syeikh Nik Mat Kecik.[5] Diriwayatkan antara perjalanan dari Makkah ke Madinah sering berlaku kes rompakan. Bagi mengelakkan dari dirompak, caranya ialah dengan menyatakan bahawa “kami adalah dari kumpulan jemaah Syeikh Nik Mat Kecik” kerana nama syeikh sangat dihormati pada masa itu. Syeikh Nik Mat Kecik dikatakan sangat pemurah. Beliau membiayai kehidupan hampir semua pelajar yang datang dari dunia Melayu yang berada di Makkah pada ketika itu. Hampir semua anak didiknya menjadi ulama besar. Setelah menyelesaikan pengajian, mereka pulang ke tanah air dan menjadi tokoh penting yang bergerak dalam pelbagai bidang kemasyarakatan. Mereka inilah yang tersebar di Indonesia, Malaysia, Patani, Thailand dan Kemboja.
Syeikh Nik Mat Kecik al-Fathani juga terkenal sebagai pengarang beberapa buah kitab besar walaupun jumlah karyanya tidaklah sebanyak karya Syeikh Daud bin Abdullah al-Fathani atau pun Syeikh Ahmad bin Muhammad Zain al-Fathani. Antara kitabnya yang masyhur dan ada diantaranya yang masih berlegar dipasaran kitab ialah
1. Al-Bahjatul Mardhiyah fi Fawaidil Ukharawiyah. KItab ini diselesaikan pada 20 Syaaban 1296 H/1878 M di Makkatul Musyarrafah. Kitab ini pernah dikeluarkan oleh Mathba'ah al-Miriyah, Makkah. Kandungannya mengandungi pelbagai wirid dan amalan.
2. Mathla'ul Badrain wa Majma'ul Bahrain. Kitab ini diselesaikan pada 12 Syaaban 1303 H/1885 M. Kitab ini pernah ditashih oleh Syeikh Ahmad al-Fathani untuk cetakan ketiga dan keempat. Kitab ini sangat masyhur di Alam Melayu bahkan banyak dijadikan teks pengajian di masjid dan surau di seluruh Tanah Melayu. Disebabkan kitab ini terlalu banyak digunapakai, maka kerajaan Johor menganjurkan penyusunan sebuah kamus yang khusus mengenai kitab ini. Lalu terhasillah sebuah kamus dengan judul Suluh Mathla'ul Badrain yang disusun oleh Haji Abdul Ghani Yahya. Kamus ini ditulis di Johor Baharu pada 1 Oktober 1941 M. Kitab Mathla’ul Badrain ini juga pernah diterbit oleh Jabatan Agama Islam Wilayah Persekutuan.
3. Al-Kaukabud Durriy fin Nuril Muhammadiy. Kitab ini diselesaikan penulisannya pada 13 Syaaban l304 H/1886 M di Makkah. Kitab ini pernah ditashih dan diusahakan penerbitannya oleh Syeikh Ahmad al-Fathani.
4. Ad-Durrul Basim fi Ashhabil Kahfi war Raqim. Kitab ini diselesaikan penulisannya pada 19 Rejab 1310 H/1892 M di Makkah. Cetakan pertama adalah pada tahun 1310 H/1892 M oleh Mathba'ah al-Miriyah, Makkah. Kitab ini ditashih oleh Syeikh Ahmad al-Fathani.
5. Kitabul Farqadain wa Jawahirul `Iqdain. Kitab ini diselesaikan pada 13 Syawal 1311 H/1893 M di Mekah. Kitab ini mula dikeluarkan pada Zulkaedah 1311 H/1893 M. Kitab ini ditashih oleh Syeikh Ahmad al-Fathani.
6. Wusyahul Afrah wa Ashabul Falah. Kitab ini diselesaikan pada Zulkaedah 1312 H/I894 M. Kitab ini juga sangat masyhur dan masih dicetakjhingga kini. Kitab ini pernah di cetak di Makkah oleh Mathba'ah al-Miriyah, di Singapura oleh Al-Imam Singapura, Surabaya dan Pulau Pinang.
7. Sawathi'ul Barqi wal Luma'i fi Ahkamit Tayammum wal Jama'i. Kitab ini diselesaikan pada pada hari Jumaat, 25 Jamadilawal 1323 H/1905 M di Makkah.
8. Al-Bahrul Wafi wan Nahrush Shafi. Kitab ini diselesaikan pada 18 Rejab l331 H/1912 M. Isi kandungannya adalah tentang feqah bahagian ibadah dan sangat meluas khususnya bab Haji dan Umrah. Adalah diakui bahawa kitab ini merupakan kitab paling lengkap untuk rujukan dan panduan bakal-bakal jemaah Haji dan umrah di Malaysia Kitab ini pernah dicetak oleh Mathba'ah asy-Syarqiyah kepunyaan Muhammad Ramzi, Jeddah pada tahun 1930 M atas usaha dan tashih anaknya, Syeikh Muhammad Nur al-Fathani.
Anaknya yang menjadi ulama besar di Makkah ialah Syeikh Muhammad Nur al-Fathani. Syeikh Muhammad Nur al-Fathani lahir di Makkah pada tahun 1290 H/1873 M dan wafat pada pada tahun 1363 H/1944 M. Syeikh Muhammad Nur al-Fathani mendapat pendidikan di kalangan ahli keluarganya yang menjadi ulama besar iaitu ayahnya sendiri Syeikh Nik Mat Kecik, Syeikh Wan ‘Ali Kutan dan Syeikh Ahmad al-Fathani. Beliau pernah dihantar belajar ke Universiti Al-Azhar, Mesir walaupun pada masa itu, beliau telah menguasai pelbagai bidang ilmu dan layak bergelar ulama. Ketika belajar di Mesir, Syeikh Muhammad Nur al-Fathani belajar dengan beberapa ulama besar seperti Syeikh Bakhit, ulama dalam Mazhab Hanafi dan tokoh gerakan pembaharuan seperti Syeikh Muhammad Abduh dan Saiyid Rasyid Ridha yang merupakan murid dan orang kanan Syeikh Muhammad Abduh. Seperti kata almarhum al-Ustaz Haji Wan Mohd Saghir, walaupun beliau pernah menimba ilmu dengan tokoh pembaharuan dan bersahabat dengan pelopor gerakan Kaum Muda seperti Syeikh Tahir Jalaluddin al-Minankabawi namun beliau tidak pernah cenderung pada mana-mana pihak samada Kaum Tua atau Kaum Muda sebaliknya sentiasa berlapang dada apabila bertemu dengan kedua-dua belah pihak itu.[6]Walaubagaimanapun, Syeikh Muhammad Nur al-Fathani daripada satu segi tetap mengikut Mazhab Syafie dan Ahlus Sunnah wal Jamaah. Seperti kata almarhum al-Ustaz Haji Wan Mohd Saghir, dengan cara demikian akhirnya kedua-dua pihak (Kaum Tua dan Kaum Muda) dengan sendirinya berasa segan dan hormat kepada Syeikh Muhammad Nur al-Fathani.[7] Syeikh Muhammad Nur al-Fathani mengikuti jejak langkah ayahandanya apabila turut memegang jawatan yang tidak kurang pentingnya di Makkah. Beliau dilantik menjadi ‘Kadi Mahkamah al-Kubra Makkah’ malah pernah menjadi ketua dalam jabatan itu. Selain itu Syeikh Muhammad Nur al-Fathani pernah menjadi ‘Ketua Syeikh Haji Al-Jawi Makkah’ sama seperti yang pernah dilakukan oleh ayahandanya dan juga moyang saudaranya iaitu Syeikh Daud bin Abdullah al-Fathani.Walaupun sibuk dengan tugas sebagai penguasa tertinggi Islam di Makkah pada zamannya, Syeikh Muhammad Nur al-Fathani tetap meluangkan masa untuk mengajar baik di rumah mahupun di Masjid al-Haram, Makkah. Sama seperti ayahandanya, beliau juga sangat pemurah dan sentiasa menolong orang. Beliau akan memberi pertolongan dengan mengurusnya sendiri hingga selesai tanpa mengira masa dan kewangan. Beliau mewarisi sifat tersebut daripada ahli keluarganya yang terdahulu iaitu moyang saudaranya Syeikh Daud bin Abdullah al-Fathani, ayahandanya Syeikh Nik Mat Kecik al-Fathani dan saudara pupunya, Syeikh Ahmad al-Fathani. Bahkan Syeikh Ahmad al-Fathani dikatakan pernah berwasiat kepada Syeikh Muhammad Nur al-Fathani supaya kelakuan yang terpuji itu diterap dan diajarkan kepada murid-muridnya khususnya kepada keturunannya. Dalam bidang penulisan, karya terbesarnya ialah Kifayah al-Muhtadi bi Syarh Sullam al-Mubtadi. Kitab ini masih berlegar di pasaran kitab malah menjadi teks pengajian di kebanyakan surau dan masjid diseluruh Negara. Penulisannya dilakukan di Makkah dan diselesaikan di Madinah al-Munawwarah pada hari Jumaat, 9 Rabiul Akhir 1351 H/11 Ogos 1932. Kitab ini merupakan syarah kepada kitab Sullamul Mubtadi fi Ma'rifati Thariqatil Muhtadi (1252 H/1836 M) yang ditulis oleh Syeikh Daud bin Abdullah al-Fathani.

[1] Adik-beradik dengan datuknya
[2] Wan Mohd Saghir Abdullah. 2005. Syeikh Nik Mat - Hakim Mahkamah Syarie di Mekah. Utusan Malaysia. Terbit pada 25 April 2005. Boleh dirujuk di http://www.utusan.com.my/utusan/info.asp?y=2005&dt=0425&pub=utusan_malaysia&sec=Bicara_Agama&pg=ba_01.htm&arc=hive

[3] Wan Mohd Saghir Abdullah. 2005. Syeikh Nik Mat - Hakim Mahkamah Syarie di Mekah. Utusan Malaysia. Terbit pada 25 April 2005. Boleh dirujuk di http://www.utusan.com.my/utusan/info.asp?y=2005&dt=0425&pub=utusan_malaysia&sec=Bicara_Agama&pg=ba_01.htm&arc=hive
[4] Wan Mohd Saghir Abdullah. 2005. Syeikh Nik Mat - Hakim Mahkamah Syarie di Mekah. Utusan Malaysia. Terbit pada 25 April 2005. Boleh dirujuk di http://www.utusan.com.my/utusan/info.asp?y=2005&dt=0425&pub=utusan_malaysia&sec=Bicara_Agama&pg=ba_01.htm&arc=hive
[5] Wan Mohd Saghir Abdullah. 2005. Syeikh Nik Mat - Hakim Mahkamah Syarie di Mekah. Utusan Malaysia. Terbit pada 25 April 2005. Boleh dirujuk di http://www.utusan.com.my/utusan/info.asp?y=2005&dt=0425&pub=utusan_malaysia&sec=Bicara_Agama&pg=ba_01.htm&arc=hive
[6] Wan Mohd Saghir Abdullah. 2006. Syeikh Muhammad Nur Al-Fathani pembesar dua pemerintah Mekah. Utusan Malaysia. Terbit pada 23 Januari 2006. Boleh dirujuk di http://www.utusan.com.my/utusan/info.asp?y=2006&dt=0123&pub=utusan_malaysia&sec=Bicara_Agama&pg=ba_01.htm&arc=hive
[7] Wan Mohd Saghir Abdullah. 2006. Syeikh Muhammad Nur Al-Fathani pembesar dua pemerintah Mekah. Utusan Malaysia. Terbit pada 23 Januari 2006. Boleh dirujuk di http://www.utusan.com.my/utusan/info.asp?y=2006&dt=0123&pub=utusan_malaysia&sec=Bicara_Agama&pg=ba_01.htm&arc=hive

(sumber : http://ikantongkol09-tokoh.blogspot.com/2009/07/syeikh-nik-mat-kecik-dan-warisnya-yang.html)